در میان بازارها و بناهای تاریخی شیراز، کدام مکان هم ارزش بازدید دارد و هم میتوان از آن خرید کرد؟ سرای مشیر یکی از همین نقاط است؛ بازاری متعلق به دوره قاجار که به دستور میرزا ابوالحسنخان مشیرالملک ساخته شد و در ضلع جنوبی بازار وکیل قرار دارد. این سرا امروز با کاربری تجاری-گردشگری، محل فروش صنایعدستی و سوغات محلی است و بهدلیل موقعیت مناسب و نزدیکی به ارگ کریمخانی و حمام وکیل، معمولا در مسیر بازدید گردشگران قرار میگیرد. اما اگر میخواهید بیش از این با سرای مشیر آشنا شوید تا پایان این مقاله همراهمان بمانید؛ چرا که در ادامه، اطلاعات لازم درباره مکان دقیق سرای مشیر، تاریخچه و معماری آن، شرایط خرید، ساعات بازدید و دیدنیهای نزدیک به آن را بهصورت خلاصه و کاربردی بخوانید.
معرفی سرای مشیر شیراز
سرای مشیر یکی از بازارهای تاریخی شهر شیراز است که بیش از ۲۵۰ سال قدمت دارد و از بناهای مهم دوره قاجار بهشمار میرود. این بازار در بخش جنوبی بازار وکیل واقع شده و در زمان حکومت میرزا ابولحسنخان مشیرالملک، حکمران فارس، بنا گردید. ساختمان سرای مشیر با ساختاری دوطبقه و پلان هندسی مشخص، در گذشته مرکز تجارت و دادوستد بوده و بعدها چندین بار تغییر کاربری داده است.
پس از انقلاب 57، این بنا مدتی تعطیل شد، اما از دهههای اخیر به بعد مجددا بهعنوان بازار هنر و صنایعدستی فعالیت میکند. حیاط مرکزی سرای مشیر با حوض و درختان نارنج، حجرههای اطراف و سقفهای طاقدار، نمونهای از معماری بازارهای سنتی ایرانی است. فروشگاههای این سرا امروز بیشتر به عرضه صنایعدستی، صنایع فلزی و چوبی، خاتمکاری، معرق، جواهرات سنتی و سوغات محلی اختصاص دارد.
سرای مشیر شیراز کجاست؟
سرای مشیر در بافت تاریخی مرکز شهر شیراز و در بخش جنوبشرقی بازار وکیل قرار دارد، بهطوریکه فاصله آن تا ورودیهای اصلی بازار تنها چند قدم است. این بازار سنتی در تقاطع خیابان لطفعلیخان زند و خیابان طالقانی واقع شده و دسترسی به آن از طریق مسیرهای اصلی شهر مانند خیابان زند و چهارراه مشیر امکانپذیر است؛ به همین دلیل گردشگران میتوانند هنگام بازدید از مرکز تاریخی شیراز، بهراحتی سرای مشیر را در برنامه گشتوگذار خود قرار دهند.
آدرس سرای مشیر: استان فارس، شهر شیراز، بافت تاریخی مرکز شهر، جنوبشرقی بازار وکیل، تقاطع خیابان لطفعلیخان زند و خیابان طالقانی، نزدیک چهارراه مشیر، داخل مجموعه بازار مشیر
علت نامگذاری سرای مشیر
نام سرای مشیر ریشه در نام بانی آن، میرزا ابوالحسنخان مشیرالملک دارد؛ یکی از رجال بانفوذ دوره قاجار که در امور اداری، اقتصادی و بازرگانی فارس نقش فعالی ایفا میکرد. عنوان «مشیرالملک» در ساختار حکومتی آن زمان به مقامهایی اطلاق میشد که مسئولیت مشاوره سیاسی، نظارت بر امور مالی و ساماندهی فعالیتهای تجاری را بر عهده داشتند. بر اساس اسناد تاریخی و منابع گردشگری معتبر، این سرا به دستور مستقیم او و با هدف ایجاد فضایی منظم برای دادوستد بازرگانان در محدوده بازار وکیل ساخته شد و به همین دلیل، نام وی بر این مجموعه باقی ماند.
باید اشاره کرد که در برخی منابع، از این بنا با عنوان سرای گلشن نیز یاد شده است. این نامگذاری ثانویه به فضای سبز، حیاط مرکزی و درختان نارنج سرا در دورههای بعد مربوط میشود و ارتباطی با نام رسمی و تاریخی آن ندارد. همچنین در سالهای اخیر، بهدلیل تمرکز فعالیتهای هنری و صنایعدستی، اصطلاح سرای هنر در میان مردم رواج یافته است؛ بااینحال، در متون رسمی میراث فرهنگی و نقشههای تاریخی شهر شیراز، نام اصلی همچنان «سرای مشیر» ثبت شده است.
تاریخچه سرای مشیر شیراز
سرای مشیر شیراز از بناهای شاخص دوره قاجار است که ساخت آن به نیمه نخست قرن سیزدهم هجری قمری بازمیگردد. این سرا به دستور میرزا ابوالحسنخان مشیرالملک، از رجال بانفوذ سیاسی و اقتصادی فارس، در مجاورت بازار وکیل احداث شد؛ یعنی دورهای که شیراز همچنان یکی از مراکز مهم بازرگانی جنوب ایران بهشمار میرفت. هدف از ایجاد این مجموعه، ساماندهی فعالیتهای تجاری و تمرکز حجرههای بازرگانان در فضایی منظم و ایمن در دل بافت تاریخی شهر بود.
در سالهای ابتدایی، سرای مشیر نقشی فعال در دادوستد کالاهای داخلی و منطقهای داشت و بهتدریج به یکی از مراکز اقتصادی وابسته به بازار وکیل تبدیل شد. با افول ساختار سنتی بازارها در اواخر قاجار و اوایل پهلوی، کارکرد اقتصادی سرا کاهش یافت، اما بنا همچنان بهعنوان بخشی از هویت تاریخی شیراز پابرجا ماند. در دهههای بعد، با ثبت سرای مشیر در فهرست آثار ملی ایران و آغاز اقدامات مرمتی، این مجموعه از تخریب مصون ماند و کاربری آن بهتدریج تغییر کرد. سرای مشیر در تاریخ ۲۸ مرداد ۱۳۴۷ شمسی با شماره ثبت ۴۲۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
معماری سرای مشیر شیراز
معماری سرای مشیر شیراز نمونهای مثالزدنی از هنر سازهای دوره قاجار است که ساختار آن همراستا با سنت بازارهای تاریخی ایران شکل گرفته است. ساختمان این بنا که بیش از ۲۵۰ سال قدمت دارد به شکل هشتضلعی طراحی شده و ترکیبی از فضاهای تجاری و محوری مرکزی را در خود جای داده است. در مرکز این مجموعه یک حیاط مسقف با استخر و درختان نارنج قرار دارد که نور و تهویه طبیعی را در فضا تقویت میکند. سقفهای طاقدار بدون نیاز به تیر و ساقههای چوبی، نشاندهنده مهارت معماران ایرانی در مدیریت فضا و مقاومت سازهای است.
ورودی اصلی سرا با کاشیکاری و مقرنسکاری تزیین شده و کتیبهای بر فراز درب، تاریخ وقف این بنا (رمضان ۱۲۸۸ هـ.ق) را به نمایش میگذارد. در دو سوی حیاط، حجرههای دو طبقه با طاقهای آجری قرار دارند که محل خرید صنایع دستی مثل خاتمکاری، حکاکی مس و برنج، گبهبافی و زیورآلات سنتی هستند. این طراحی نهفقط برای تجارت بلکه برای گفتوگوهای فرهنگی و اجتماعی شهروندان و گردشگران نیز مناسب است؛ زیرا ترکیب هندسه فضایی بنا با مصالح سنتی، به تنظیم طبیعی دما در تابستان و زمستان کمک میکند و تعادل حرارتی فضا را حفظ میسازد.
خرید در سرای مشیر شیراز
وقتی به سرای مشیر قدم میگذارید، فقط وارد یک بازار تاریخی نمیشوید؛ بلکه به یکی از مهمترین مراکز فروش صنایع دستی استان فارس نیز وارد میشوید. این سرا که در بخش جنوبی بازار وکیل قرار دارد، از دیرباز بهعنوان نقطهای برای فروش کالاهای سنتی و هنری مشهور بوده و هنوز هم بخش زیادی از حجرههای آن به عرضه انواع سوغاتیهای محلی اختصاص دارد.
در مسیر گشتوگذار در این بازار دوطبقه با حیاط مرکزی و معماری تاریخی، میتوانید انواع کالای سنتی ایرانی را بیابید که برای گردشگران داخلی و خارجی جذابیت دارد. از جمله این محصولات میتوان به خاتمکاری، معرقکاری، حکاکی بر روی فلز و چوب، زیورآلات نقره و سفارشی، گبه و قالیچههای دستباف، مینیاتور، قلمکاری و سفالهای محلی اشاره کرد.
نکته: برخلاف مراکز خرید مدرن، بیشتر فروشگاههای سرای مشیر بر صنایع دستی و آثار هنری تمرکز دارند و برای یافتن قطعات باکیفیت بهتر است با فروشندگان درباره اصل بودن و نحوه ساخت محصول صحبت کنید.
ساعات بازدید از سرای مشیر شیراز
برای گردشگران و بازدیدکنندگان سرای مشیر، اطلاع از ساعات بازدید نقش مهمی در برنامهریزی سفر دارد. این بازار تاریخی که در ضلع جنوبی بازار وکیل قرار دارد، معمولا هر روز از ساعت ۹ صبح تا حدود ۹ شب (۲۱) در بیشتر روزهای هفته باز است و بازدید از آن برای عموم علاقهمندان رایگان است. اگرچه برخی منابع بازدید در روزهای رسمی تعطیل و جمعه را محدود یا بسته اعلام میکنند، حجرهها و فروشگاههای سرا در روزهای کاری ساعت ۹ صبح آغاز به کار کرده و تا حوالی ۹ شب به فعالیت خود ادامه میدهند. پس با این حساب، بهترین زمان بازدید از این سرا، در اوایل روز یا عصر است تا از نور طبیعی، فضای بازار و امکان خرید بهره بیشتری ببرید. به یاد داشته باشید که در فصول پرتردد یا تعطیلات رسمی ممکن است ساعات کاری حجرهها کمی متفاوت باشد.
جاهای دیدنی نزدیک به سرای مشیر
از آنجایی که سرای مشیر در بخش تاریخی شیراز قرار دارد، دسترسی به چند مورد از جاهای دیدنی شیراز اطراف آن با پیادهروی امکانپذیر است. در ادامه مسیر بازدید، حمام وکیل در نزدیکی بازار وکیل قرار دارد و نمونهای شاخص از حمامهای عمومی دوره زندیه است. موزه پارس در باغ نظر، محل نگهداری آثار تاریخی دورههای مختلف و آرامگاه کریمخان زند محسوب میشود. ارگ کریمخانی نیز در فاصلهای نزدیک از سرای مشیر قرار دارد و بهعنوان مرکز حکومتی دوره زندیه شناخته میشود. بازدید از این سه مکان معمولا با یک پیادهروی کوتاه امکانپذیر است؛ برای برنامهریزی بهتر و کسب اطلاعات بیشتر، ادامه مطلب را دریابید.
حمام وکیل
حمام وکیل از بناهای شاخص دوره زندیه در شیراز است که در نزدیکی سرای مشیر قرار دارد و به دستور کریمخان زند در نیمه دوم قرن هجدهم میلادی ساخته شد. این بنا همراه با بازار و مسجد وکیل بخشی از مجموعه وکیل بهشمار میآید و بازتابی از سیاستهای عمرانی و توجه به بهداشت عمومی در آن دوره است. معماری حمام بر پایه الگوی حمامهای سنتی ایرانی شکل گرفته و ورودی زاویهدار و کمارتفاع آن برای کنترل دما طراحی شده است. فضاهای اصلی شامل سربینه، گرمخانه و شاهنشینهاست و سربینه با گنبدی مرتفع، ستونهای سنگی و نورگیرهای سقفی، روشنایی طبیعی مناسبی دارد. حمام وکیل کنونی به موزه مردمشناسی تبدیل شده و با نمایش صحنههایی از زندگی اجتماعی گذشته، اطلاعات مفیدی درباره آداب حمامرفتن و فرهنگ شهری شیراز در اختیار گردشگران قرار میدهد.
آدرس حمام وکیل: استان فارس، شیراز، بافت تاریخی مرکز شهر، غرب بازار وکیل، خیابان طالقانی، جنب مسجد وکیل، داخل مجموعه وکیل
موزه پارس
موزه پارس یکی از بناهای تاریخی مهم شیراز است که در باغ نظر قرار دارد و بهدلیل فاصله کم، در فهرست دیدنیهای نزدیک به سرای مشیر جای میگیرد. این موزه در ساختمانی هشتضلعی موسوم به کلاهفرنگی واقع شده که در دوره زندیه و به دستور کریمخان زند برای برگزاری آیینهای رسمی و پذیرایی از مهمانان حکومتی ساخته شد. پس از درگذشت کریمخان، بنا کاربریهای مختلفی داشت تا اینکه در سال ۱۳۱۵ شمسی به موزه تغییر یافت و بهعنوان یکی از نخستین موزههای ایران خارج از تهران شناخته شد. در فضای داخلی موزه، آثاری از دورههای گوناگون تاریخی از جمله نسخههای خطی قرآن، سکهها، ظروف سفالی و فلزی و نقاشیهای تاریخی نگهداری میشود. آرامگاه کریمخان زند نیز در همین بنا قرار دارد و اهمیت تاریخی موزه پارس را برای گردشگران دوچندان کرده است.
آدرس موزه پارس: استان فارس، شیراز، بافت تاریخی مرکز شهر، بلوار کریمخان زند، باغ نظر، روبروی میدان شهرداری، نزدیک ارگ کریمخانی
ارگ کریمخانی
ارگ کریمخانی یادمانی شاخص از دوره زندیه در مرکز شیراز است که بهدستور کریمخان زند و احتمالا بین سالهای ۱۱۸۰ (هـ.ق) ساخته شد. این مجموعه مستطیل شکل دارای زیربنای حدود ۴,۰۰۰ مترمربع در محوطهای به وسعت ۱۲,۸۰۰ مترمربع است؛ دیوارهای بلند (حدود ۱۲ متر) و چهار برج مدور با ارتفاع تقریبا ۱۴ متر ویژگیهای بیرونی دفاعی بنا را نشان میدهد. فضای درونی ارگ ترکیبی از عناصر مسکونی و حکومتی شامل ایوانها، تالارها و حیاط مرکزی با حوض است که تزئینات نقاشی و کاشیکاری از دورههای زندیه و قاجار در آن دیده میشود. در طول زمان ارگ کاربریهایی مانند دارالحکومه، اداره و حتی زندان داشته و هماکنون تحت نظارت سازمان میراث فرهنگی قرار دارد و برای بازدید عموم حفظ و مرمت شده است. موقعیت ارگ در نزدیکی بازار وکیل و سرای مشیر آن را به یک مقصد مناسب برای گردشگران تاریخی تبدیل میکند.
آدرس ارگ کریمخانی: استان فارس، شهر شیراز، بافت تاریخی مرکز شهر، میدان شهرداری (فلکه شهرداری)، ابتدای خیابان کریمخان زند، مجاور بازار وکیل
سخن پایانی
با جمعبندی مطالب این مقاله میتوان گفت سرای مشیر یکی از مکانهایی است که بازدید از آن هم از نظر زمانی بهصرفه است و هم از نظر کاربردی ارزش برنامهریزی دارد. قرار گرفتن در کنار بازار وکیل، کاربری فعال تجاری، فروش صنایعدستی و دسترسی آسان به جاذبههای مهم اطراف، باعث شده تا این سرا همچنان در مسیر گردشگران باقی بماند. کوتاه آنکه، اگر بهدنبال مکانی هستید که بدون پیچیدگی، هم خرید انجام دهید و هم با بخشی از تاریخ شهری شیراز آشنا شوید، سرای مشیر انتخاب در خوری خواهد بود. اگر تاکنون از سرای شیراز بازدید کردهاید یا قصد دارید آن را در برنامه سفر خود بگنجانید، نظر و تجربهتان را همین پایین صفحه در بخش دیدگاهها با ما و دیگر خوانندگان این مقاله به اشتراک بگذارید.
سوالات متداول
سرای مشیر یکی از بازارهای تاریخی شیراز مربوط به دوره قاجار است که امروزه بهعنوان مرکز فروش صنایعدستی و سوغات محلی فعالیت میکند و بخشی از بافت تجاری-گردشگری شهر بهشمار میآید.
در سرای مشیر عمدتا صنایعدستی و سوغات محلی مانند خاتمکاری، معرق، محصولات فلزی و چوبی، زیورآلات نقره، گبه و قالیچه دستباف عرضه میشود و بیشتر حجرهها بر فروش آثار هنری سنتی تمرکز دارند.
خیر، بازدید از سرای مشیر رایگان است و فقط در صورت خرید هزینه پرداخت میشود.
حمام وکیل در فاصله چند دقیقه پیادهروی از سرای مشیر و در مجموعه تاریخی وکیل قرار دارد و بهراحتی قابلدسترسی خواهد بود.
