سردرد و تهوع حین سفر، که اغلب به آن بیماری حرکت گفته می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که مغز شما سیگنال‌های متناقضی از چشم‌ها، گوش‌های داخلی و عضلات دریافت می‌کند و می‌تواند سفر را به تجربه‌ای ناخوشایند تبدیل کند. خوشبختانه با شناخت عوامل محرک و به‌کارگیری راهکارهای پیشگیرانه و درمانی مناسب، می‌توان این عوارض را به حداقل رساند و از مسیر و مقصد لذت برد.
سفر کردن یکی از لذت‌بخش‌ترین تجربه‌های زندگی؛ فرصتی برای کشف مکان‌های جدید، آشنایی با فرهنگ‌های مختلف و ساختن خاطرات فراموش‌نشدنی است اما برای برخی افراد، این تجربه با چالش‌های ناخواسته‌ای مانند سردرد در سفر، حالت تهوع در سفر و حتی استفراغ در سفر همراه می‌شود. این علائم ناخوشایند می‌توانند شیرینی هر سفری را، چه یک تور گردشگری جذاب باشد و چه یک سفر با اتوبوس، سفر با قطار، سفر با هواپیما یا سفر با کشتی به صورت انفرادی و خانوادگی، تحت‌الشعاع قرار دهند.
در این مقاله جامع از بزن بریم سفر به بررسی دقیق بیماری حرکت، علل بروز آن و راهکارهای عملی و اثربخش برای پیشگیری و درمان سردرد و حالت تهوع حین سفر می‌پردازیم. هدف ما این است که با ارائه اطلاعات دقیق و کاربردی، به شما کمک کنیم تا سفرهایی آرام و دلپذیر را تجربه کنید و از تمام لحظات آن نهایت استفاده را ببرید. با ما همراه باشید تا بیاموزید چگونه این مشکلات رایج را مدیریت کرده و با اطمینان خاطر بیشتری برای برنامه‌ریزی یک تور قشم هیجان‌انگیز یا تور کیش آرامش‌بخش اقدام نمایید.
چرا در سفر دچار سردرد و تهوع می‌شویم؟
پیش از آنکه به دنبال راه‌حل باشیم، لازم است درک کنیم که چرا بدن ما در مواجهه با حرکت وسیله نقلیه واکنش‌هایی مانند سردرد و حالت تهوع را از خود نشان می‌دهد. این وضعیت که به آن بیماری حرکت یا Motion Sickness گفته می‌شود، یک اختلال فیزیولوژیکی شایع است که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
بیماری حرکت (Motion Sickness) چیست؟
بیماری حرکت زمانی رخ می‌دهد که سیستم عصبی مرکزی شما سیگنال‌های متناقضی را از حواس مختلف دریافت می‌کند. به طور معمول، مغز اطلاعات مربوط به حرکت را از سه منبع اصلی دریافت می‌کند: چشم‌ها (آنچه می‌بینید)، گوش داخلی (حس تعادل و حرکت) و حس عمقی (سیگنال‌های دریافتی از مفاصل و عضلات که وضعیت بدن را نشان می‌دهند). وقتی این سه منبع، اطلاعات متفاوتی را به مغز ارسال می‌کنند، مغز دچار سردرگمی می‌شود و این تناقض به صورت علائم ناخوشایند بیماری حرکت خود را نشان می‌دهد.
برای مثال، زمانی که شما در سفر با اتوبوس نشسته‌اید، چشم‌هایتان ممکن است به یک نقطه ثابت در داخل اتوبوس خیره شده باشند و پیام «عدم حرکت» را به مغز بفرستند. اما در همین حال، گوش‌های داخلی شما حرکت و ارتعاشات اتوبوس را حس کرده و پیام «در حال حرکت بودن» را مخابره می‌کنند. این تضاد اطلاعات، مغز را گیج کرده و باعث بروز علائم حالت تهوع در سفر، سرگیجه و سردرد می‌شود.
علائم رایج بیماری حرکت
علائم بیماری حرکت می‌توانند از خفیف تا شدید متغیر باشند و معمولاً به تدریج ظاهر می‌شوند، اما گاهی اوقات به سرعت فرد را درگیر می‌کنند. شناخت این علائم می‌تواند به شما کمک کند تا در مراحل اولیه اقدامات لازم را انجام دهید. علائم رایج عبارتند از:
سردرد در سفر
حالت تهوع در سفر و استفراغ در سفر (که می‌تواند شدید باشد)
سرگیجه و احساس گیجی
عرق سرد و رنگ‌پریدگی پوست
افزایش بزاق دهان
خستگی و ضعف عمومی
دشواری در تمرکز
نفس‌نفس زدن یا بلعیدن هوا
چه کسانی بیشتر در معرض خطرند؟
با وجود اینکه هر کسی ممکن است در طول سفر دچار بیماری حرکت شود، برخی گروه‌ها بیشتر مستعد ابتلا به این عارضه هستند:
کودکان: به ویژه در سنین ۲ تا ۱۲ سالگی، سیستم تعادلی آن‌ها هنوز در حال تکامل است.
زنان باردار: به دلیل تغییرات هورمونی و حساسیت بیشتر.
افراد با سابقه میگرن: افرادی که مستعد سردردهای میگرنی هستند، بیشتر در معرض بیماری حرکت قرار دارند.
افراد دارای اختلالات گوش داخلی: هرگونه مشکل در گوش داخلی که بر تعادل تأثیر بگذارد، می‌تواند خطر را افزایش دهد.
افراد با سابقه خانوادگی: ژنتیک نیز می‌تواند در استعداد ابتلا به بیماری حرکت نقش داشته باشد.
افراد تحت استرس یا اضطراب: استرس و نگرانی می‌تواند علائم را تشدید کند.
وسایل نقلیه و محیط‌های محرک
تقریباً هر نوع حرکتی می‌تواند محرک بیماری حرکت باشد، اما برخی وسایل نقلیه و محیط‌ها بیشتر این حالت را ایجاد می‌کنند:
خودرو: به خصوص در مسیرهای پر پیچ‌وخم یا هنگام رانندگی نامنظم.
سفر با اتوبوس: به دلیل ارتفاع بیشتر و نوسانات مداوم.
سفر با قطار: اگرچه معمولاً ملایم‌تر است، اما در برخی مسیرها یا واگن‌ها می‌تواند اتفاق بیفتد.
سفر با هواپیما: به ویژه در زمان تلاطم یا هنگام بلند شدن و فرود آمدن.
سفر با کشتی و قایق سواری (دریازدگی): این نوع حرکت اغلب شدیدترین شکل دریازدگی را به همراه دارد.
شهربازی: چرخ و فلک، ترن هوایی و سایر بازی‌های چرخشی.
واقعیت مجازی: حتی تماشای فیلم یا بازی‌های ویدیویی با حرکت زیاد نیز می‌تواند مغز را فریب داده و علائم را ایجاد کند.
پیشگیری از سردرد و تهوع در سفر
همانطور که می‌گویند، پیشگیری بهتر از درمان است. با به‌کارگیری برخی راهکارهای ساده قبل و در حین سفر، می‌توانید احتمال بروز سردرد در سفر و حالت تهوع در سفر و سایر علائم بیماری حرکت را به طور چشمگیری کاهش دهید. این آمادگی قبلی به شما کمک می‌کند تا سفری آرام‌تر و لذت‌بخش‌تر را تجربه کنید.
آمادگی جسمانی و رژیم غذایی برای سفری آسوده
بدن آماده، اولین قدم برای مقابله با چالش‌های سفر است. رعایت نکات زیر در مورد آمادگی جسمانی و تغذیه می‌تواند بسیار مؤثر باشد:
خواب کافی: شب قبل از سفر، حتماً به اندازه کافی بخوابید. خستگی می‌تواند حساسیت شما را به بیماری حرکت افزایش دهد.
مصرف آب و مایعات کافی: از کم‌آبی بدن جلوگیری کنید. هیدراته ماندن برای عملکرد صحیح تمام سیستم‌های بدن، از جمله سیستم تعادلی، حیاتی است. جرعه جرعه نوشیدن آب در طول سفر را فراموش نکنید.
میل کردن غذای سبک و کم‌چرب: قبل از شروع سفر، یک وعده غذایی سبک و غیرچرب میل کنید. از خوردن غذاهای سنگین، چرب، تند، اسیدی و پرادویه پرهیز کنید، زیرا این غذاها می‌توانند معده را تحریک کرده و حالت تهوع در سفر را تشدید کنند. نان تست، برنج کته، سیب‌زمینی آب‌پز یا میوه‌های سبک گزینه‌های خوبی هستند.
اجتناب از الکل و سیگار: مصرف الکل و سیگار می‌تواند سیستم عصبی را مختل کرده و علائم بیماری حرکت را بدتر کند.
گرسنه نماندن در طول سفر: معده خالی نیز می‌تواند باعث حالت تهوع در سفر شود. بنابراین، میان‌وعده‌های سبک مانند کراکر، بیسکوئیت‌های بدون بو یا میوه‌های کم‌اسید همراه داشته باشید و هر چند ساعت یک بار مقداری از آن‌ها را میل کنید.
انتخاب محل نشستن مناسب در وسایل نقلیه مختلف
محل نشستن شما در وسیله نقلیه می‌تواند تفاوت بزرگی در تجربه شما ایجاد کند. هدف این است که در جایی بنشینید که کمترین حرکت را احساس کنید یا بتوانید افق را ببینید:
خودرو: بهترین مکان، صندلی جلو و کنار راننده است. در این حالت می‌توانید به افق دوردست خیره شوید و حرکات خودرو را پیش‌بینی کنید. از نگاه کردن به صندلی عقب یا پنجره‌های جانبی خودداری کنید.
سفر با هواپیما: صندلی‌های روی بال هواپیما یا نزدیک پنجره‌ها بهترین گزینه‌ها هستند. این قسمت‌ها معمولاً در مقایسه با انتهای هواپیما، کمترین تلاطم را دارند.
سفر با قطار: سعی کنید صندلی رو به جلو و کنار پنجره را انتخاب کنید تا بتوانید حرکت را به صورت خطی دنبال کنید.
سفر با کشتی و قایق سواری: برای جلوگیری از دریازدگی، روی عرشه بالایی، وسط کشتی یا در کابین‌های نزدیک مرکز کشتی بنشینید. در این نقاط، تکان‌های کمتری احساس می‌شود. همیشه به افق دوردست خیره شوید. اگر قصد دارید تور قشم یا تور کیش را تجربه کنید که ممکن است شامل قایق سواری باشد، حتماً این نکته را در نظر بگیرید.
سفر با اتوبوس: همانند خودرو، صندلی‌های جلو در سفر با اتوبوس بهترین انتخاب هستند.
استفاده هوشمندانه از حواس و محیط برای کاهش حالت تهوع در سفر
کنترل محیط اطراف و حواس شما می‌تواند به مغز کمک کند تا سیگنال‌های متناقض را بهتر مدیریت کند:
تمرکز بر روی نقطه ثابت و دوردست: به جای تمرکز بر اشیاء متحرک نزدیک، به افق یا یک نقطه ثابت و دور خیره شوید. این کار به مغز شما کمک می‌کند تا حرکت را بهتر پردازش کند.
پرهیز جدی از مطالعه و استفاده از ابزارهای الکترونیکی: مطالعه کتاب، تبلت یا استفاده از تلفن همراه در حین حرکت، بدترین کاری است که می‌توانید انجام دهید. این فعالیت‌ها باعث می‌شوند چشم‌هایتان روی یک نقطه ثابت نزدیک متمرکز شوند، در حالی که گوش‌های داخلی حرکت را حس می‌کنند، و تناقض را تشدید می‌کنند.
تنفس عمیق و آرام: تمرکز بر روی تنفس عمیق و منظم (دم و بازدم آهسته) می‌تواند به آرامش سیستم عصبی کمک کرده و از بروز حالت تهوع در سفر جلوگیری کند.
گوش دادن به موسیقی آرامش‌بخش: گاهی اوقات، دور کردن حواس با گوش دادن به موسیقی آرام یا پادکست‌های صوتی می‌تواند مفید باشد.
تامین هوای تازه: هوای تازه می‌تواند معجزه کند. اگر در خودرو هستید، پنجره را کمی باز کنید. در سفر با هواپیما یا سفر با قطار، دریچه‌های تهویه را به سمت خود تنظیم کنید. هوای گرفته و گرم می‌تواند حالت تهوع در سفر را بدتر کند.
پرهیز از بوهای تند و نامطبوع: بوهای شدید (عطر، مواد غذایی قوی، بوی بنزین) می‌توانند محرک قوی برای حالت تهوع در سفر باشند. سعی کنید تا جای ممکن از آن‌ها دوری کنید.
درمان و مدیریت سردرد و تهوع حین سفر
حتی با رعایت تمام نکات پیشگیری، گاهی اوقات سردرد در سفر یا حالت تهوع در سفر اجتناب‌ناپذیر است. در چنین شرایطی، دانستن راهکارهای درمانی و مدیریتی می‌تواند به شما کمک کند تا علائم را تسکین داده و سفر خود را ادامه دهید. این راهکارها شامل روش‌های غیردارویی، خانگی و در صورت لزوم، داروهای بدون نسخه هستند.
راهکارهای غیردارویی و خانگی برای کاهش حالت تهوع در سفر
در بسیاری از موارد، درمان‌های خانگی و تغییرات ساده می‌توانند به طور مؤثری حالت تهوع در سفر و سردرد در سفر را تسکین دهند:
زنجبیل: این گیاه از دیرباز برای تسکین حالت تهوع در سفر استفاده می‌شود. می‌توانید چای زنجبیل بنوشید، تکه‌ای کوچک از زنجبیل تازه را بجوید، یا از آبنبات و بیسکوئیت‌های زنجبیلی استفاده کنید. زنجبیل به آرام کردن معده و کاهش التهاب کمک می‌کند.
نعناع: نعناع نیز دارای خواص آرام‌بخش برای معده است. نوشیدن چای نعناع یا حتی استشمام عطر روغن نعناع (چند قطره روی دستمال) می‌تواند به تسکین حالت تهوع در سفر کمک کند.
کراکر و غذاهای نشاسته‌ای ملایم: غذاهایی مانند کراکر نمکی، نان تست خشک یا برنج کته، به جذب اسید معده کمک کرده و آن را آرام می‌کنند. این‌ها باید به مقدار کم و جرعه‌جرعه خورده شوند.
موز و آجیل: موز می‌تواند پتاسیم از دست رفته در اثر استفراغ در سفر را جبران کند و انرژی لازم را فراهم آورد. آجیل (به مقدار کم) نیز پروتئین و انرژی می‌دهد، اما از مصرف زیاد آن پرهیز کنید.
هل: جویدن یک یا دو دانه هل می‌تواند به تسکین احساس استفراغ در سفر کمک کند.
طب فشاری: برخی افراد با اعمال فشار روی نقطه P6 (نقطه نای-کوان در طب سوزنی) که تقریباً سه انگشت زیر مچ دست قرار دارد، بهبود می‌یابند. می‌توانید از مچ‌بندهای مخصوص طب فشاری نیز استفاده کنید.
نوشیدن جرعه‌جرعه آب سرد یا نوشیدنی‌های گازدار ملایم: نوشیدنی‌های شیرین و گازدار (مانند نوشابه‌های زنجبیلی یا لیموناد) به مقدار کم و جرعه‌جرعه می‌توانند به آرام کردن معده کمک کنند.
دراز کشیدن و بستن چشم‌ها: در صورت امکان، دراز بکشید و چشم‌هایتان را ببندید. این کار می‌تواند به مغز کمک کند تا از دریافت سیگنال‌های بصری متناقض جلوگیری کند. البته برای برخی افراد، بستن چشم‌ها ممکن است وضعیت را بدتر کند؛ بهتر است امتحان کنید و ببینید کدام برای شما کارآمدتر است.
داروهای بدون نسخه (OTC) برای حالت تهوع در سفر و سردرد در سفر
اگر راهکارهای غیردارویی کافی نباشند، داروهای بدون نسخه می‌توانند به شما کمک کنند اما به یاد داشته باشید که قبل از مصرف هرگونه دارو، به خصوص برای کودکان، زنان باردار و افراد با بیماری‌های زمینه‌ای، حتماً با پزشک یا داروساز مشورت کنید.
آنتی‌هیستامین‌ها: داروهایی مانند دیمن‌هیدرینات (Dimenhydrinate) که با نام تجاری درامامین (Dramamine) شناخته می‌شود، از رایج‌ترین داروهای ضد بیماری حرکت هستند. این داروها با تأثیر بر مغز و گوش داخلی، به کاهش حالت تهوع در سفر و سرگیجه کمک می‌کنند. معمولاً باید ۳۰ دقیقه تا یک ساعت قبل از شروع سفر مصرف شوند. عارضه جانبی اصلی آن‌ها خواب‌آلودگی است.
هیوسین (Scopolamine): هیوسین که به صورت قرص یا چسب پشت گوش (Transderm Scop) موجود است، دارویی بسیار مؤثر برای پیشگیری از بیماری حرکت است. چسب آن معمولاً چند ساعت قبل از سفر پشت گوش چسبانده می‌شود و می‌تواند تا سه روز مؤثر باشد. عوارض جانبی آن می‌تواند شامل خشکی دهان، تاری دید و خواب‌آلودگی باشد. این دارو فقط برای بزرگسالان توصیه می‌شود.
سایر داروها: داروهایی مانند سینارزین (Cinnarizine) و مکلیزین (Meclizine) نیز از جمله آنتی‌هیستامین‌هایی هستند که برای بیماری حرکت کاربرد دارند و ممکن است عوارض جانبی خواب‌آلودگی کمتری داشته باشند.
چه زمانی برای سردرد و تهوع شدید در سفر به پزشک مراجعه کنیم؟
در بیشتر موارد، بیماری حرکت با توقف حرکت وسیله نقلیه یا با راهکارهای پیشگیرانه و درمانی ساده برطرف می‌شود. با این حال، در برخی شرایط، علائم ممکن است شدید یا مداوم باشند و نیاز به مشاوره پزشکی داشته باشند. در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، توصیه می‌شود به پزشک مراجعه کنید:
تهوع و استفراغ شدید و مداوم: اگر حالت تهوع در سفر و استفراغ در سفر به حدی شدید باشد که نتوانید مایعات را در بدن نگه دارید و منجر به کم‌آبی شود.
علائم کم‌آبی بدن: نشانه‌هایی مانند خشکی دهان، کاهش چشمگیر ادرار، تشنگی شدید، خستگی مفرط، سرگیجه یا ضعف شدید، علائم جدی کم‌آبی هستند که نیاز به توجه پزشکی دارند.
سردردهای شدید و غیرعادی: اگر سردرد در سفر شما شدیدتر از حد معمول است، با راهکارهای معمول تسکین نمی‌یابد، یا با علائم عصبی دیگری همراه است.
ادامه علائم بیماری حرکت پس از توقف حرکت: اگر حتی پس از رسیدن به مقصد و توقف کامل حرکت وسیله نقلیه، همچنان احساس حالت تهوع در سفر، سرگیجه یا سایر علائم بیماری حرکت را دارید.
بیماری حرکت مکرر و شدید: اگر این مشکل به طور مکرر و با شدت زیادی اتفاق می‌افتد و بر کیفیت زندگی یا برنامه‌های سفر شما تأثیر منفی می‌گذارد.
بروز عوارض نادر: مانند افت فشار خون شدید، ضعف عضلانی غیرعادی یا هرگونه علائم غیرمعمول دیگر.
تشخیص و درمان به موقع می‌تواند به شما کمک کند تا از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری کنید و از سفرهای آینده خود با آرامش بیشتری لذت ببرید امیدواریم با این راهنما، بتوانید سفرهایی بی‌دغدغه و خاطره‌ساز را تجربه کنید.
به این نوشته امتیاز دهید
